DE VELE GEZICHTEN
VAN BAKSTEEN
Baksteen is al eeuwenlang de hoeksteen van het bouwen in Nederland. Bakstenen zijn zo gewoon dat we nauwelijks nog oog hebben voor hun vele verschijningsvormen. Een online simulatie van de effecten van jouw keuzes in je nieuwe gevel is een handig hulpmiddel, maar er gaat niets boven echte stenen in je handen als je de knoop moet doorhakken. Bij Raab Karcher vind je een keur aan baksteen met karakter.
Door de ontwikkeling van nieuwe bouwtechnieken zijn er tegenwoordig wel alternatieven voor het traditionele bouwen met baksteen, maar die vinden maar mondjesmaat ingang. Zowel consumenten als architecten blijven onverminderd van baksteen houden, en daar zijn goede redenen voor. Dit uit de klei getrokken bouwmateriaal is bijzonder robuust. Volle baksteen heeft een drukweerstand van wel 150 kilo per vierkante centimeter, houdt weinig vocht vast en is vorstbestendig. De vormstabiliteit is ongeëvenaard en dilatatievoegen zijn daarom niet nodig. Doordat de voorgevormde klei op meer dan duizend graden wordt gebakken, zijn bakstenen onbrandbaar, onderhoudsvrij en bestand tegen alle weersomstandigheden.
De lange levensduur en
herbruikbaarheid maken
baksteen duurzaam
EEN OUDE BEKENDE
De Romeinen brachten de kennis en kunst van het stenen bakken naar Nederland. Toen ze rond het jaar 400 weer vertrokken, verdween ook de stenenbakkerij. Tot rond 1200 werden vervolgens huizen van hout en stro gebouwd, en kerken soms ook van natuursteen. Via de contacten tussen kloosters keerde de kennis van het proces weer terug uit Zuid-Europa, om nooit meer te verdwijnen. Aan de productiewijze is sindsdien wel een en ander verbeterd, maar de essentie is gebleven en baksteen is nauwelijks nog weg te denken uit de vaderlandse bouwwereld. De lokale beschikbaarheid van rivierklei heeft natuurlijk alles te maken met de historische populariteit. Daarnaast dragen de vochtregulerende eigenschappen bij aan een prettig en gezond leefklimaat in onze huizen. Ook de spouwmuur, feitelijk een dubbele muur van gebakken steen met daartussen een lege ruimte, is een zeer Nederlands verschijnsel dat de tand des tijds goed heeft doorstaan.
DUURZAAMHEID DOOR LEVENSDUUR
Bakstenen gaan heel lang mee en kunnen om die reden duurzaam worden genoemd, ook al is veel energie nodig voor het productieproces. In het verleden was het puin van gebroken stenen een gewild materiaal voor het verbeteren van onverharde wegen, en nog altijd wordt het gebruikt als grondstof voor het granulaat in de onderlaag die wegenbouwers aanleggen. Ook de stenenbakkers zelf nemen hun verantwoordelijkheid en zoeken naar wegen om baksteen met zijn tijd te laten meegaan. De grote fabrikanten besteden veel aandacht aan energie-efficiëntie, de vervanging van toeslagstoffen door keramisch restmateriaal uit eigen productie, en de impact op milieu en leefomgeving. Zo kunnen met wat extra inspanning zand- en kleiwinning belangrijke bijdragen leveren aan natuurwaarden en het verkleinen van overstromingsrisico’s
RECYCLING EN UPCYCLING
Ook op het gebied van circulariteit wordt in de stenenwereld de daad bij het woord gevoegd. Als de meest waardevolle eigenschappen bij sloop en recycling kunnen worden bewaard, zet dat in het licht van duurzaamheid natuurlijk de meeste zoden aan de dijk. Dat is de gedachte achter de upcycling van baksteen. Het materiaal veroudert heel mooi en het grote milieuvoordeel van historische stenen is dat ze al zijn gebakken. Oude stenen worden in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland met succes gebruikt voor de productie van circulaire baksteenstrips die zijn bedoeld voor montage op gevelbekleding en verwerking in complete gevelisolatieystemen. In het Ruhrgebied worden de stenen met de hand ‘gewonnen’ uit verlaten kolenmijnen en fabrieksgebouwen. Na verwerking begint hun tweede leven in unieke en karaktervolle gevels.
ONEINDIGE KLEURVARIATIES
Bakstenen worden door opdrachtgevers en architecten natuurlijk vooral gewaardeerd om het gevelaanzicht dat ze opleveren. Het meest opvallende kenmerk is de kleur, die grotendeels wordt bepaald door de kleisoort en het ijzergehalte, maar ook door het zuurstofgehalte, de baktemperatuur en toegevoegde pigmenten. Het kleurenaanbod is breed en gaat van (bijna) wit en geel via oranje, rood en paars naar bruin en antraciet. De ambachtelijke stenenbakker wist de vele variabele factoren al met de juiste timing te combineren om uit de oneindige kleurvariaties de meest gewilde uit het vuur te slepen. Heel lang was dat geen exacte wetenschap, en was het sorteren van de kleurschakeringen vast onderdeel van het proces. Nog altijd spreken stenenbakkers niet van collecties of assortimenten, maar van sorteringen.
VORMEN EN FORMATEN
De bekendste toepassing van baksteen is in buitengevels, waarbij het metselwerk het buitenblad vormt van een spouwmuur. De keuze voor een bepaalde baksteen is eerst en vooral een kwestie van smaak. Je kunt kiezen uit meerdere vormen en afmetingen. De bakstenen uit de handvorm, vormbak, en strengpers bakstenen onderscheiden zich vooral van elkaar door de oppervlaktestructuur. De handvorm is de grilligste, de vormbak al heel wat strakker, en de strengpers bijzonder glad. Dan is er nog de maat: in Nederland is waalformaat (210 x 100 x 50 mm) het populairst, gevolgd door het 15 mm dikkere dikformaat, en het 10 mm dunnere vechtformaat. Deze op het eerste gezicht kleine verschillen hebben uiteindelijk grote invloed op het gevelaanzicht.
KIJKEN EN KIEZEN
Als je een bakstenen muur van dichtbij bekijkt, valt op dat geen twee stenen precies gelijk zijn. En als je binnenkort moet beslissen over de stenen voor jouw huis, zal je waarschijnlijk heel anders naar de vele voorbeelden om je heen gaan kijken. Houd je van de grillige kleurnuances in sommige gevels, of kies je voor een minder fel gevlamde variant die een homogener en rustiger gevelbeeld oplevert? Een besluit nemen wordt een stuk gemakkelijker gemaakt bij Raab Karcher, waar je dankzij het uitgebreide aanbod en de aanwezige expertise rustig kunt kijken en vergelijken. Misschien vind je bakstenen zelfs nog de aantrekkelijkste optie als hun toepassing niet direct voor de hand ligt. Keramische steenstrips zijn populair bij renovaties als het gewicht van baksteen bezwaarlijk is en toch de uitstraling van traditioneel metselwerk wordt beoogd. Ze worden daarnaast ook binnenshuis toegepast om speciale effecten te bereiken.
ESTHETISCHE HERWAARDERING
Het aanbod in baksteen is de laatste jaren behoorlijk uitgebreid en is nu veel breder dan de traditionele handvorm, vormbak en strengpers. Steeds meer opvallende maten en kleuren worden veelvuldig toegepast, ook in de woningbouw. Onder architecten is sprake van een herwaardering van baksteen, evenals van de traditionele metseltechnieken en de vele mogelijkheden om gevels een eigen signatuur te geven. Waar de laatste jaren veel is gekozen voor een strak en op zichzelf staand ontwerp komt er nu meer aandacht voor de juiste steen, maat en voeg, die samen met kleur en textuur in zorgvuldige aansluiting op de omgeving de esthetiek bepalen.
NELISSEN
REMIX FOTO:VASTGOED PROJECT: GROENE WOLD
VOEG IS MEER DAN VULLING
Het voegwerk is een niet te onderschatten component van gevels. Zelfs de voegdikte heeft veel invloed op de uitstraling. Samen beslaan de voegen tot wel een kwart van het totale geveloppervlak. De voeg is veel meer dan vulling en speelt een grote rol in het aanzien én de kwaliteit van gemetselde muren. Het vaak toegepaste navoegen, waarbij pas na het opmetselen de voeg wordt afgewerkt, draagt niet bij aan de waterdichtheid. De voegmortel hecht vooral aan de metselmortel tussen de stenen en nauwelijks aan de stenen zelf. Het blijft dan een poreuze vulling die gemakkelijk water opneemt, en kan daardoor al na relatief korte tijd (vorst)schade oplopen. Bij baksteen die bijna geen vocht opneemt is doorstrijken van oudsher het devies. Daarmee zorgt de metselaar meteen voor afwerking van de voegen en is een goede hechting en waterdichtheid verzekerd.
DOORSTRIJKMORTELS
Remix is specialist in mortels voor metsel- en voegwerk. Het bedrijf levert ook bijzondere mortels voor projecten waarin hoge eisen gelden, en helpt metselaars en voegers om hun werk beter en sneller te doen. Het productaanbod omvat onder meer uitbloeiingsarme, lichtgewicht en vorstvrije mortels. In de duurzame wijk ’t Groene Wold in Almere leverde Remix uitbloeiingsarme doorstrijkmortels voor 372 woningen die met verschillende steensoorten werden gemetseld. Met het Mortel-OpMaat systeem kwamen op de bouwplaats de ideale mortels beschikbaar voor elke steensoort, van sterk zuigende stenen tot gehydrofobeerde stenen die nauwelijks vocht opnemen.
GERELATEERDE VIDEO
HOOGWAARDIG METSELWERK
Voor het project in Almere is gekozen voor de doorstrijktechniek. De metselaar metselt ‘vol en zat’ en strijkt de mortel met een voegroller door zodra deze is aangetrokken. Daarna nog even licht navegen en klaar is de voeg, in één arbeidsgang. Deze aanpak scheelt niet alleen in de bouwtijd en kosten, er is ook minder mortelverlies en het metsel- /voegwerk vormt één monolithisch geheel waardoor schade nauwelijks voorkomt. Het resultaat is hoogwaardig en sterk metselwerk met een hoge voeghardheid en een veel langere levensduur. Met het Remix Mortel-Op-Maat systeem zijn de mortels afgestemd op de metselsteen, de bouwplaats en de weersomstandigheden. Er is zelfs een aardbevingsbestendige doorstrijkmortel van Remix, die in een TNO-test een gesimuleerde beving doorstond die vele malen krachtiger was dan de zwaarst gemeten aardbeving in Nederland.
